ماه مبارک رمضان ماه قرآن است و راه های مختلف و متعددی هم برای انس با قرآن معرفی می شود؛ بعضی از این روش ها به ظاهر قرآن فقط می پردازند، مثل جزء خوانی و ترتیل و ...، و بعضی روش ها راه به درک مفاهیم آیات هم می برند.
قرآن یک کُلّ است، یعنی یک ساختمان یا یک شبکه عظیم است که اجزای مختلفی دارد و این اجزاء به شدت با هم مرتبط هستند. شاید نزدیک ترین مثال این ارتباط، ساختمان بدن باشد. بدن انسان به صورت کلی یک چیز واحد است امّا اجزایی دارد که هرکدام با کل بدن ارتباطی انکارناپذیر دارند؛
وقتی می خواهیم قرآن را بفهمیم باید کلّ واحدی را در نظر بگیریم که اجزایی به هم مرتبط اند و برای فهمیدن بعضی از این اجزاء باید ارتباط شان با اجزاء دیگر لحاظ شود؛
چرا که آیات قرآن محکم و متشابه، مجمل و مفصل، مقید و مطلق و در برخی موارد ناسخ و منسوخ دارد و لذا باید برای فهم درست آیات متشابه آنها را ذیل آیات محکم قرار داد و برای اینکه اجمال آیاتی مثل "قل هو الله احد" را بفهمیم آیات مفصل دیگری که به توحید پرداخته اند را بررسی کنیم و قس علی هذا.
درست است که قرآن هفتاد بطن دارد و به بطون عالی و عمیق آن جز وجود ائمه معصومین علیهم السلام راه ندارند، اما این حرف هم خطاست که بگوییم قرآن مطالبی دارد که به هیچ وجه بشر به آنها فهم پیدا نمی کند، اگر این حرف را بپذیریم لاجرم باید بپذیریم که در قرآن نقض غرض صورت گرفته و قرآنی که مایه هدایت بشر است در بعضی قسمت هایش این هدایت گری را ندارد و به دور از ساحت خدای متعال، بگوییم که کاری لغو و بیهوده رخ داده که این آیات نازل شده؛ به راستی اگر قرار بود بشر به فهم آن راهی نداشته باشد چرا باید نازل می شد؟
نمونه خیلی واضح این مساله را در آیات مقطعه می توان دید. حروف مقطعه در قرآن از مسائلی هستند که فهم واضحی از آن برای عموم مردم وجود ندارد و در اکثر ترجمه های قرآن نوشته می شود که "این رازی است بین خدا و پیامبرش" و باز دوباره این سوال تکرار می شود که اگر بناست انسان هیچ فهمی از حروف مقطعه پیدا نکند و رازی ست که فقط بین خدا و پیامبرش است چرا برای همه نازل شده؟
امّا لاجرم انسان به آیاتی می رسد که فهم آنها یا برایش دشوار یا به ظاهر غیر ممکن است، اینجا تکلیف چیست؟
چند پاسخ می توان داد:
اول
انسان نسبت به بعضی آیات قرآن هیچ فهمی پیدا نخواهد کرد!
پنبه این فرض را که زدیم، شاید بعضی آیات آنچنان عمیق باشند که انسان فقط در ظاهرا آن بماند ولی نمی توان گفت کلا به آنها فهم پیدا نخواهد کرد.
دوم
برخی آیات قرآن فقط برای پیامبر است، یا برخی آیات فقط برای علما و دانشمندان یا مثل این تقسیمات!
این هم معلوم شد که غلط است و چگونه می توان قرآنی را که تبیانا لکل شیء است و مایه هدایت همه بشر، اینگونه انحصاری اش کرد؟
بله درست است که اگر روایات معصومین علیهم السلام در تفسیر برخی آیات نبود در فهم آنها به دشواری می افتادیم لکن به صورت کلی نمی توان گفت که بشر هیچ فهمی به آنها پیدا نمی کرد اگر روایات نبودند.
(البته تفاوت زیادی بین معصوم با روایت وجود دارد که تبیینش در جای خودش ان شاالله)
سوم و پاسخ صحیح به سوال اخیر این است که خود قرآن به ما کمک می کند تا آیات سخت و دشوار را بفهمیم، به چه صورت؟ در ادامه توضیح می دهم.
خب تا اینجا سعی کردم که ساختار اصلی قرآن را توضیح بدهم و بگویم که قرآن مثل یک درخت می ماند ریشه ای دارد و تنه ای و شاخه هایی متعدد. اشاره به هر شاخه ای بکنید ولو کوچک، به ریشه و تنه ارتباط معناداری پیدا می کند، به ریشه هم که نگاه بکنید به آن شاخه کوچک ربط دارد؛ پس اوّلا اگر بتوانیم آیاتی را در ابتدا بفهمیم که جزء ریشه و تنه هستند فهم خیلی از آیات دیگر برایمان راحت تر خواهد شد و ثانیا ارتباط آیات با همدیگر را کشف کنیم.
اگر خواستید تا اینجای مطلب را بیشتر مطالعه کنید این چند موضوع را جستجو و بررسی کنید:
تفسیر قرآن به قرآن
روش تفسیری کتاب شریف المیزان
آیات غرر در قرآن
آیات محکم و متشابه
اما برای اینکه در ماه مبارک رمضان تا حدی بتوانیم این ساختار قرآن را درک کنیم چه کنیم؟
در بستر جزء خوانی و ختم قرآن که ثواب زیادی هم دارد می توانید تا حدّی قرآن را موضوع بندی کنید، مثلا بعد از مطالعه جزء اوّل، در یک کاغذ بنویسید که "این جزء به موضوعاتی چون منافقین، داستان حضرت موسی علیه السلام، استکبار شیطان، سجده نکردن شیطان، خلیفه شدن انسان، و ... پرداخته است" حتّی این موضوع بندی را می توانید با توجه به سوره ها، یا حتی صفحات قرآن انجام بدهید، مثلا موضوعات سوره بقره، یا موضوعات صفحه 10 قرآن.
تصور کنید بعد از ماه مبارک رمضان وقتی این نوشته ها را مرور کنید چه اتفاقی می‌افتد؟ به راحتی می توانید به کُلّ قرآن به صورت اجمالی و مختصر تسلط داشته باشید و در فهم بعضی قسمت های قرآن از قسمت های دیگر خود قرآن بهره ببرید؛ در جایی از مومنین اسم برده می شود ولی مفهوم مومنین کامل توضیح داده نمی شود، اما در آیاتی دیگر از سوره ای دیگر، مومنین تشریح می شوند با جزئیات، و این ارتباط به شما کمک می کند که قرآن را بفهمید و البته بهتر بفهمید.
بدانید که این موضوع بندی قرآن را خیلی ها تا به حال انجام داده اند و حتی کتاب ها و سایت ها هم برایش ایجاد شده است که مطالعه آنها مفید است امّا نه به اندازه اینکه خودتان در یک ماه رمضان بتوانید به کُلّ قرآن و اجمال قرآن راه بیابید.
